Πώς προετοιμάστηκε η Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Λεωνίδας Πυργάρης
Φιλόλογος Καθηγητής
2^ο Γεν. Λύκειο Χίου
Χίος: 17 Μαρτίου 2014

Προς: Δημοτικό Σχολείο και

Γυμνάσιο Σταυρακίου

ΙΩΑΝΝΙΝΑ

Αξιότιμοι συνάδελφοι,,

Με την ευκαιρία προσεχώς τής Εθνικής επετείου τής 25^ης Μαρτίου 1821, σας αποστέλλω την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική μελέτη τού Νικολάου Β. Τωμαδάκη, τη σχετική με τους παράγοντες που προετοίμαζαν την Επανάσταση κατά τους χρόνους τής Τουρκοκρατίας.

Η εν λόγω μελέτη, η οποία γράφτηκε γύρω στο 1950, προέρχεται από το «Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ» (τόμος 7, σσ. 329-333).

Μετέφερα το κείμενο από τη βαριά καθαρεύουσα σε σημερινή στρωτή δημοτική γλώσσα, εφαρμόζοντας καινούργια δομή και παραγραφοποίηση. Σεβάστηκα απολύτως το περιεχόμενο και την ουσία τού αρχικού κειμένου.

Ένα δεύτερο κείμενο που σας επισυνάπτω είναι ένα στοχαστικό δοκίμιο τού Μιχαήλ Περάνθη, γραμμένο το 1974. Λέγεται «Δοκίμιο Πατριωτισμού», και φρονώ ότι ιδίως υπό τις παρούσες συνθήκες που τελεί η Χώρα αυτό το κείμενο καθίσταται διδακτικά χρήσιμο προς όσους μάς κυβερνούν!

Το τρίτο κείμενο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, διότι αποτελεί την προσωπική κατάθεση κάποιου μικρού Χιώτη, διωγμένου από το νησί κατά τα γεγονότα τής Σφαγής το 1822 και περιπλανώμενου στην Πελοπόννησο.

Αυτά τα αρχεία, τα οποία είναι πλήρως επιμελημένα από γλωσσική άποψη, αν το κρίνετε σκόπιμο, αξιοποιείστε τα.

Α) ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

(Νικολάου Β. Τωμαδάκη,¹ σελ. 329-333, Τόμος 7, Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ)

[Απόδοση στη νεοελληνική: Λεωνίδας Πυργάρης-Φιλόλογος]

Πώς συντελέσθηκε το θαύμα τής ανάστασης τού ελληνικού Έθνους που επιχειρήθηκε κατά την τρίτη δεκαετία τού 19ου αιώνα; Πώς οδηγηθήκαμε στη δημιουργία νέου ελληνικού Κράτους; Τούτο υπήρξε έργο μονάχα τής γενιάς που σήκωσε τα βάρη τού Ιερού Αγώνα και έδωσε κατά τη διάρκειά του το αίμα της;

Όχι βέβαια! Η προπαρασκευή υπήρξε μακρά και συνεχής. Πέρασε από διάφορα στάδια και επιχειρήθηκε σε πολλούς τομείς:

Α΄ Μεγάλη Ιδέα. Οι Έλληνες ήταν λαός όχι νεοφανής στην Ιστορία ή χωρίς ιστορικό παρελθόν. Αντίθετα, κατά την Άλωση τής Πόλης (1453), είχαν γραμμένη πίσω τους λαμπρή ιστορία δυόμιση χιλιετηρίδων! Και μολονότι είχε μεταβληθεί, σε σχέση με την Αρχαιότητα, ο τρόπος τού σκέπτεσθαι, και ο Χριστιανικός Μεσαίωνας είχε ουσιαστικές διαφορές από τον Αρχαίο κόσμο ως προς την αντίληψη τών πραγμάτων, εντούτοις η ενότητα ήταν φανερή: ενότητα χρόνου, αίματος, χώρου και παράδοσης.

Οι Έλληνες κατοικούσαν τον ίδιο χώρο, κάτω από το Δούναβη, σε ολόκληρη τη Βαλκανική, στη Μικρά Ασία και στα νησιά τού Αιγαίου. Μιλούσαν, στη ροή τού χρόνου, συνεχώς και αδιαλείπτως την ελληνική γλώσσα, και αισθάνονταν ιστορικοί συνεχιστές τής ιστορίας τών προγόνων τους. Η ηρωική παράδοση τού ελληνικού έθνους υπήρξε ζώσα, καθ’ όλους τούς αιώνες, και οι συγγραφείς τής κλασσικής εποχής ποτέ δεν ήταν ξένοι στους μορφωμένους όλων τών εποχών. Η διάθεση και ροπή προς τη φιλοσοφία υπήρξε πάντοτε η ίδια, και τους αιρετικούς είχαν διαδεχθεί οι οπαδοί τής Αριστοτελικής Φιλοσοφίας ή οι Νεοπλατωνιστές. Από πολιτικοκοινωνική άποψη, οι Έλληνες είχαν άμεση αντίληψη τής ενότητας, όπως αυτή εκφράσθηκε κατά τη χιλιετή διάρκεια τής ελληνικής Ανατολικής Αυτοκρατορίας. Ο Τούρκος έγινε ο κατακτητής, η βία και το σπαθί. Ο εξανδραποδισμός και η ερήμωση τής ελληνικής Ανατολής ήταν μονάχα η εξωτερική αλλαγή τού χώρου: Ως άνθρωπος ο Τούρκος κατακτητής δεν είχε το πνεύμα τού Έλληνα μήτε την πνευματικότητα τού Ευρωπαίου. Ως πολιτικός διοργανωτής πάλι υπήρξε ο Τούρκος οπισθοδρομικό και αντιδραστικό στοιχείο απέναντι σ’ έναν λαό που είχε δώσει σκληρούς αγώνες για την κατάκτηση τής ελευθερίας. Η ηρωική και πνευματική παράδοση τών Ελλήνων, ενιαίες και αχώριστες, αντιπροσωπεύονταν από την Εκκλησία και τους γραμματισμένους. Στο πρόσωπο τού Οικουμενικού Πατριάρχη, του περιβεβλημένου τον σάκκο τού Βυζαντινού Αυτοκράτορα και του στεμμένου με τη βασιλική μίτρα, έβλεπαν τον ηγεμόνα τού ζωντανού ελληνικού έθνους, τον προστάτη τών ιερών και αγίων, τον προστάτη τής γλώσσας, των ηθών και του ανθρωπισμού τών Ελλήνων!

Το όνειρο όλων ήταν η Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή η επανίδρυση τής Αυτοκρατορίας που είχε εκπέσει, - και μάλιστα σε όλο της το μεγαλείο και την προηγούμενη έκταση, - ισχυρής και ανεξάρτητης, και η εγκαθίδρυση Ορθόδοξης Δυναστείας στην Κων/πολη, η οποία θα ξαναγινόταν η δόξα τού Ελληνισμού! Ο Τούρκος θα καταδιωκόταν μακριά, στα βάθη τής Αραβίας, στην κοιτίδα τής θρησκείας του, δηλαδή στην «Κόκκινη Μηλιά». Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, τον οποίο οι θρύλοι εμφάνιζαν κοιμώμενο μέχρι τη μέρα τής ανάστασής του, θα εγειρόταν, και με το σπαθί στο χέρι θα εκδίωκε μακριά τούς αντίχριστους τυράννους!

Η Μεγάλη Ιδέα θεωρήθηκε αργότερα ιμπεριαλιστική έκφραση τής ελληνικής διανόησης. Στην ουσία όμως ήταν η «εθνική ιδεολογία» ενός λαού, ο οποίος αφενός είχε μνήμη τού προγονικού του παρελθόντος και αφετέρου ήθελε, δια της προωθήσεως τού πολιτισμού και της ιδέας τής ελευθερίας, να διοχετεύσει τη ζωτικότητα και ενέργειά του στη μεταμόρφωση τού γεωγραφικού χώρου εντός του οποίου έζησε επί δύο ή τρεις χιλιετίες.

Η Μεγάλη Ιδέα είχε οπαδούς, οι οποίοι την εξέφρασαν με τον τρόπο του ο καθένας. Από το Γεώργιο Πλήθωνα, ο οποίος ήθελε να αναγεννήσει τον Αρχαίο κόσμο, και από τον Κύριλλο τον Λούκαρι, ο οποίος αισθανόταν Έλληνας, μέχρι τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τον εξ απορρήτων, ο οποίος αναμείγνυε στο πολιτικό επίπεδο τούς δυτικούς – τους οποίους (προτεστάντες)ο Λούκαρις ανέμειξε στο εκκλησιαστικό επίπεδο – όλοι οι μεγάλοι τών πρώτων αιώνων τής δουλείας νοστάλγησαν μια Βυζαντινή Αυτοκρατορία ισχυρή και κραταιά, από άποψη κρατική αλλά και πνευματική!

Ανακινητές τής Μεγάλης Ιδέας υπήρξαν ο κήρυκας Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Ρήγας ο Φεραίος. Και οι δύο εμαρτύρησαν, όπως και ο Λούκαρις, για την προώθηση τής Μεγάλης Ιδέας. Για τον πατρο Κοσμά σημασία είχε η αφύπνιση τού Γένους και η παιδεία του. Και γι’ αυτό διέτρεξε τις ελληνικές επαρχίες, εκήρυξε το λόγο τού Ευαγγελίου, ίδρυσε Σχολεία, κατέστησε ενεργό την Εκκλησία. Για το Ρήγα Φεραίο, ο οποίος έπεται τού Διαφωτισμού, σημασία είχε η πολιτική διαφώτιση και η επανάσταση τών Βαλκανικών λαών με οδηγούς και εμψυχωτές τούς Έλληνες. Η Χάρτα, - επί της οποίας σημειώνονται τα ονόματα τών αρχαίων πόλεων, τα νομίσματα αυτών των πόλεων, και τόσες άλλες αναδρομές στο παρελθόν, - δείχνει ότι τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Ρήγας είδε όχι μόνο σε έκταση ίση προς την Αρχαία Ελλάδα και τον Ελληνισμό τών Μέσων Χρόνων, αλλά και πνευματικώς ισάξια.

Με ποιο τρόπο όμως θα συντελείτο η καθολική συνείδηση τής Παράδοσης, δηλαδή η αξιοποίηση τού ένδοξου παρελθόντος; Δια της εγκαυχήσεως μόνον και της στείρας μιμήσεως; Όχι! Η Παιδεία ήταν εκείνη η οποία θα χορηγούσε συνείδηση στο Έθνος, η Παιδεία θα έρριχνε φως στο σκότος, θα ενδυνάμωνε τις ψυχές, θα θέρμαινε την πίστη, θα παρείχε τα μεγάλα παραδείγματα, θα αναδείκνυε τις αξίες και θα ακόνιζε το νου τών Γραικών. Την Παιδεία όμως δεν άφηνε ελεύθερη ο κατακτητής, αφενός στερώντας από τους υποδούλους τα μέσα συντήρησης τών Σχολείων, και αφετέρου θέτοντάς την υπό περιορισμό. Η δουλεία μείωσε τον αριθμό τών εγγράμματων, κατέστησε σπάνια τα χειρόγραφα, ελάχιστα τα βιβλία, ακριβά τα μέσα τών σπουδών. Χαμήλωσε το επίπεδο τής αρχαιογνωσίας, η οποία ήταν το κλειδί για τη γνώση τού Αρχαίου κόσμου. Μάρανε το ανήσυχο φιλοσοφικό πνεύμα, δια του οποίου ο άνθρωπος εισχωρεί στην ουσία τών πραγμάτων πέραν τής επιδερμικής τους θεώρησης. Οι καρποί τής Δυτικής Αναγέννησης ήταν ακριβοί στις αγορές τής Ανατολής. Επιπλέον, η ανάπτυξη τών θετικών επιστημών αντιμετωπιζόταν με καχυποψία από τους μοναχούς ως επικίνδυνη και ολέθρια για τη θρησκευτική πίστη. Είναι γεγονός ότι η Εκκλησία συντήρησε τα στοιχειώδη Σχολεία για να προετοιμάζει μέσα σ’ αυτά τους δικούς της λειτουργούς και ψάλτες. Αλλά πέραν τούτου, κάλυψε με το μανδύα τών ιεροσπουδαστηρίων την κοσμική μόρφωση που παρείχε στους τροφίμους τών διαφόρων Σχολών, μόρφωση και στα ανθρωπιστικά γράμματα αλλά και στις θετικές επιστήμες. Δάσκαλοι αυτών τών αντικειμένων γίνονταν οι εγγράμματοι κληρικοί. Από την πρωτόγονη βαθμίδα τού Κρυφού Σχολείου, το οποίο λειτουργούσε στους νάρθηκες τών Εκκλησιών, φθάσαμε στην Αθωνιάδα, στην Αυθεντική Σχολή τού Βουκουρεστίου, στα Γυμνάσια τής Χίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών, στα ανώτερα Σχολεία τών Αθηνών, των Ιωαννίνων, της Δημητσάνας, και φυσικά στη Μεγάλη τού Γένους Σχολή τής Κων/πόλεως (Πατριαρχική Ακαδημία κ.λπ). Έτσι κατέστη δυνατό να διδάξουν άνδρες όπως ο Ευγένιος Βούλγαρις ή ο Κοσμάς Μπαλάνος και να προπαρασκευασθεί η ευρεία παιδευτική δράση τού Κοραή.

Με βάση την ανωτέρω παρουσίαση, φαίνεται ότι η Παράδοση υπήρξε λογία παράδοση και φυτεύτηκε και ρίζωσε στην ψυχή τού λαού.

______________

1 Ο Νικόλαος Β. Τωμαδάκης (1907-1993) υπήρξε διευθυντής τού Ιστορικού Αρχείου τής Κρήτης (1935-37), διευθυντής τών Γενικών Αρχείων τού Κράτους (1947-50), και Πανεπιστημιακός Καθηγητής τής Βυζαντινής Φιλολογίας τού Παν/μίου Αθηνών (1950-71)....

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο του κ. Λ. Πυργάρη, κάνοντας κλικ εδώ... >>>