Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1913 οι γυναίκες των
Τσεριτσάνων υποστήριξαν τον ουλαμό πυροβολικού του Τόμαρου, κουβαλώντας κάτω
από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, τα εξαρτήματα των πυροβόλων όπλων και
κανονιών, πυρομαχικά και τρόφιμα για τους στρατιώτες, στα «δυο βουνά» της
Ολύτσικας, για να χτυπηθούν από εκεί επιτυχώς, οι οχυρές θέσεις του οθωμανικού
στρατού, κατά τον πόλεμο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων.
Ανάμεσα σε ποικίλες ενέργειες επικουρίας των αγωνιστών, οι
Τσεριτσανιώτισσες ανέβασαν, από τη δυτική πλευρά του Τόμαρου, το ορειβατικό
κανόνι του ελληνικού στρατού σε υψόμετρο 1.700 μ., αντιπαλεύοντας δύο μέτρα
χιόνι.
Αξιωματικοί του ελληνικού στρατού διαπιστώνουν ότι για να
καταλάβουν τα Ιωάννινα, έπρεπε να ανεβάσουν ορειβατικά πυροβόλα στην Ολύτσικα,
για να χτυπήσουν τα υψώματα της Μανωλιάσας, του Αγίου Νικολάου και της Τσούκας.
Ο στρατός αδυνατεί να ανεβάσει τα ορειβατικά πυροβόλα. Τότε, 20 γυναίκες,
Τσεριτσανιώτισσες, "Τζαβέλλαινες", λεβέντισσες, φορτώνονται τα
ορειβατικά πυροβόλα και τα ανεβάζουν στη θέση "Τσουγκρί" της
Ολύτσικας. Από εκεί ο υπολοχαγός Λέστος με τους οπλίτες του, κανονιοβολεί τα
προαναφερθέντα υψώματα.
Η ενέργεια αυτή, αποτέλεσε το “κλειδί” για την κατάληψη των
Ιωαννίνων, διότι με το κανόνι αυτό, άνοιξε ο δρόμος μεταξύ Μανωλιάσσας –
Μελιγγών και κατέστη δυνατή η περικύκλωση των Τούρκων στα οχυρά του Μπιζανίου.
Παράλληλα, ανέλαβαν τη μέριμνα των στρατιωτών, την παρασκευή
ενδυμάτων και την εύρεση τροφής. Γενικά ανέλαβαν πολλαπλούς ρόλους, όπως
μαγείρισσες, τραυματιοφορείς και νοσοκόμες.
Είναι οι γυναίκες που
τίμησε με το έργο του, ο Γιαννιώτης γλύπτης Κώστας Καζάκος, φιλοτεχνώντας το
2003 ένα ορειχάλκινο ανάγλυφο με τίτλο «Οι Γυναίκες των Τσεριτσάνων», το οποίο
κοσμεί από το 2004 το ομώνυμο μνημείο στο κέντρο του χωριού.
Το 1913 οι γυναίκες από τα Τσερίτσανα, αψήφησαν κινδύνους,
δυσκολίες και σκαρφάλωσαν στα βουνά της Ολύτσικας, για να μεταφέρουν κανόνια
και πολεμοφόδια, όταν ο Ελληνικός Στρατός, έδινε την κρίσιμη μάχη για να πέσει
η Μανωλιάσα και το Μπιζάνι. Ως άλλες Σουλιώτισσες, βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή,
συμπορευόμενες στο δρόμο προς τη νίκη. Το θάρρος, την ανδρεία και το παράδειγμά τους, ακολούθησαν λίγα χρόνια αργότερα και οι ηρωίδες «γυναίκες της Πίνδου» κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.
Η μακραίωνη τουρκική κατοχή έγραψε τον επίλογό της τον Φλεβάρη του 1913,
με τις γυναίκες των Τσεριτσάνων να σηματοδοτούν καθοριστικά τη θετική έκβαση
του αγώνα, ενώ δικαιωματικά τούς ανήκει ο τίτλος που τους αποδόθηκε: «άντρισσες»
των Τσεριτσάνων.
-------------
ΟΙ «ΑΝΤΡΙΣΣΕΣ» ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΩΝ ΤΣΕΡΙΤΣΑΝΩΝ
Οι «Άντρισσες» γυναίκες των Τσεριτσάνων αποτελούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία της Λάκκας Σουλίου (και ευρύτερα της Ηπείρου) κατά τον 20ο αιώνα. Είχαν τη δική τους σπουδαία και σημαντική συμβολή στην επιτυχία των στρατιωτικών επιχειρήσεων για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Συμβολή η οποία εντοπίζεται στην καταβολή πολύτιμης και κάτω από αντίξοες οικονομικές, καιρικές και τοπογραφικές συνθήκες προσωπικής και κοπιώδους εργασίας και προσφοράς βοήθειας, την οποία προσέφεραν οι Τσεριτσανιώτισσες γυναίκες με απαράμιλλη αυτοθυσία.
Από τα τέλη του Οκτωβρίου του 1912, οι Τσεριτσανιώτισσες δεν παύουν να στηρίζουν σε καθημερινή βάση με τρόφιμα και πολεμοφόδια τους άνδρες των Οπλαρχηγών Βράττου, Κοσσυβάκη, Κυπριάδου, Λεοντίου και Μπουχούμη, οι οποίοι φυλάσσουν την τοποθεσία «Δυο βουνά» αλληλοδιαδόχως, καθώς και τη Διμοιρία Εθνοφρουρών, που εγκαθίστανται στα Τσερίτσανα αρχές Δεκεμβρίου. Τα «Δυο βουνά» είναι ιδιαιτέρως δύσβατο και απόκρημνο πέρασμα, εκεί ακριβώς όπου συμβάλλουν, όπου σμίγουν οι δύο ορεινοί όγκοι από τους οποίους αποτελείται η Ολύτσικα (Τόμαρος). Αυτό το δύσβατο μονοπάτι ενώνει τα Τσερίτσανα με το Αλεποχώρι (Μαντείο) Δωδώνης.
Η υποστήριξη με τρόφιμα και μεταφορά πολεμοφοδίων από τις γυναίκες συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου 1912, ενώ ανήμερα των Χριστουγέννων, έσπευσαν να βοηθήσουν μία Διλοχία η οποία βάδιζε από το Τόσκεσι προς τα Τσερίτσανα. Τα μεταγωγικά τους βάλτωσαν στις όχθες του ποταμού Τυριά, στη θέση Βλαχοβούνι και οι γυναίκες σήκωσαν στους ώμους τα πολεμοφόδια και τα μετέφεραν μέχρι το σημείο όπου θα μπορούσε ο στρατός να συνεχίσει να βαδίζει χωρίς προσκόμματα.
Την Τετάρτη 23 Ιανουαρίου 1913, Ουλαμός της 3ης Πυροβολαρχίας της 2ας Μοίρας ορειβατικού πυροβολικού, υπό τον Συριανό Λοχαγό Γεώργιο Λέστο φτάνει στα Τσερίτσανα και ξεκινά την ανάβαση προς τα «Δυο βουνά», ώστε από εκεί να χτυπηθούν οι θέσεις των Τούρκων στα υψώματα της Μανωλιάσσας. Όσες γυναίκες των Τσεριτσάνων ήταν διαθέσιμες, υπό την αρχηγία του Λοχαγού Λέστου και με τη συμμετοχή του ιερέως Στεφάνου Π. Βακάλη τρέχουν με σκαπάνια, φτυάρια και κασμάδες να επισκευάσουν το μονοπάτι μέχρι τη θέση «Βενίστρα» στα «Δυο Βουνά». Την επόμενη ημέρα, 24 Ιανουαρίου του 1913, οι Τσεριτσανιώτισσες ζαλώθηκαν στο ώμο άλλες πυρομαχικά, άλλες εξαρτήματα όπλων, άλλες τα ίδια τα όπλα και άλλες τρόφιμα και εφόδια και ξεκίνησαν για τα «Δυο Βουνά», περνώντας μέσα από ιδιαιτέρως απόκρημνα σημεία, κάτω από τα οποία έχασκε το χάος και η άβυσσος. Η ανάβαση αυτή κράτησε πέντε ολόκληρες ώρες.
Παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στην περιοχή των Ιωαννίνων (συνεχείς χιονοπτώσεις και θερμοκρασίες υπό το μηδέν) οι «Άντρισσες» γυναίκες σχεδόν καθημερινά κουβαλούσαν τρόφιμα και πολεμοφόδια προς τα «Δυο Βουνά», καθώς οι κανονιοβολισμοί συνέχιζαν αδιάκοπα για εβδομάδες. Συνολικά, μεταφέρθηκαν στους ώμους των γυναικών των Τσεριτσάνων περί τις δύο χιλιάδες (2.000) βολιδοφόρες και εκρηκτικές οβίδες. Μόνο για την μεγάλη επίθεση της 20ης Φεβρουαρίου (παραμονή της Απελευθέρωσης των Ιωαννίνων), μετέφεραν τεσσερισήμισι τόνους πυρομαχικών. Ταυτόχρονα, πολλές γυναίκες έσπευσαν να βοηθήσουν και την Τρίτη Φάλαγγα του Συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα, η οποία υπό σφοδρή χιονοθύελλα είχε βαλτώσει, προσπαθώντας να διασχίσει τη Λάκκα Σούλι και να φτάσει στο χωριό Μπαουσιοί και από εκεί να καταλάβει τις θέσεις στα υψώματα του Αγίου Νικολάου και της Τσούκας. Ταυτόχρονα με τις Τσεριτσανιώτισσες, πολλές άλλες γυναίκες και από τα γύρω χωριά (Τόσκεσι/Αχλαδέα, Λίππα, Γρατσανά/Ασπροχώρι) βοήθησαν στην πορεία της Τρίτης Φάλαγγας.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των Αλέξη Αλεξίου, Μάνθου Δήμου, Βαγγέλη Αηδόνη, Βασιλικής Αλεξίου και Μιχάλη Στ. Βακάλη, οι «Άντρισσες» γυναίκες που διέσχισαν φορτωμένες τις απόκρημνες πλαγιές της Ολύτσικας ήταν οι: Βασιλική Π. Αγγέλη (εικονίζεται), Γιαννούλα Κ. Αηδόνη, Αργυρώ Ν. Αλεξίου (εικονίζεται), Αγγελική Β. Βακάλη, Ελένη Σ. Βακάλη πρεσβυτέρα (εικονίζεται), Αικατερίνη Κ. Γκόλα, Βασιλική Ν. Γκόλα, Κωστούλα Αθ. Δάλλα, Αλέξω Διαμάντη, Κωνστάντω Διαμάντη, Δήμητρα Ευθυμίου, Ξανθή Κόκκα, Πολυξένη Ε. Κόκκα, Πανάγιω Κωλέτση, Αμαλία Αθ. Ντάλλα (εικονίζεται), Ευθαλία Π. Ντάλλα, Ευγενία Μ. Παππά, Αγγελική Απ. Πούλια και Μαρία Χρ. Πούλια.
Το φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό αντλήθηκε από το βιβλίο του Τσεριτσανιώτη ερευνητή και συγγραφέα Βασιλείου Μ. Βακάλη: «Άντρισσες - Η συμβολή των γυναικών των Τσεριτσάνων στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων».
Το βιβλίο αυτό ο κ. Βασίλειος Βακάλης είχε την ευγενή καλοσύνη να το αποστείλει ως δώρο στο Κέντρο Ερευνών Λάκκας Σουλίου.
Τον ευχαριστούμε θερμά.
