[Γράφει ο
Ανδρέας Κατσούρης, Καθηγητής Φιλολογίας Παν/μίου
Ιωαννίνων.]
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα: «Πρωινός Λόγος»
Συμπληρώνονται
εκατό χρόνια από τότε που σύσσωμος και ενωμένος ο Ελληνισμός, με τόλμη,
αυτοθυσία και αυτοπεποίθηση, που χαρακτηρίζουν όλες τις μεγάλες εξορμήσεις και
επιτυχίες του Έθνους ανά τους αιώνες, προσπάθησε και πέτυχε την απευλευθέρωση σε
μεγάλο βαθμό των αλύτρωτων εδαφών, μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν η Ήπειρος
και τα Ιωάννινα.
Οι
Έλληνες Κύπριοι, που το μόνο που γνώρισαν ήταν ο ένας
κατακτητής μετά τον άλλο, και που το όνειρό τους ήταν πάντοτε η ένωση με την
μητέρα Ελλάδα, αυθόρμητα και παρά την αντίθεση των κατακτητών, έσπευδαν να
συμμετάσχουν σε αυτούς τους αγώνες, ελπίζοντας ότι θα έρθει και η δική τους μέρα
της απελευθέρωσης.
Ως εθελοντές δεν υπάρχει επανάσταση που δεν πήραν μέρος.
Στις επαναστάσεις της Ηπείρου και της Θεσσαλίας του 1854 και του 1878, στις
κρητικές επαναστάσεις του 1866-1869, του 1878, του 1896-7, στον ατυχή
ελληνο-τουρκικό πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, καθώς
και στον πρώτο και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Στον ελληνο-τουρκικό πόλεμο
του 1897 έσπευσαν ως εθελοντές 1.000 ελληνοκύπριοι που πολέμησαν στο τμήμα του
Κωνσταντίνου Σμολένση, το μόνο νικηφόρο τμήμα. Στη μάχη του
Γριμπόβου, στην Ήπειρο, το 1897, σκοτώθηκε ο Αλέκος Χαρ.
Φραγκούδης, σπουδαστής στη Σχολή Υπαξιωματικών, και τραυματίστηκε ο
εθελοντής Παναγιώτης Ζαρμπούδης.
Όταν ξέσπασαν οι Βαλκανικοί
πόλεμοι, η Κύπρος βρισκόταν υπό Αγγλική κατοχή. Το νησί είχε παραχωρηθεί απο την
Οθωμανική αυτοκρατορία στη Μεγάλη Βρεττανία με ενοίκιο το 1878. Και η θέση της
Βρεττανικής διοίκησης του νησιού ήταν ουδετερότητα, πράγμα που σήμαινε ότι δεν
μπορούσε να συσταθεί στην Κύπρο επίσημα οποιοδήποτε σώμα. Έτσι οι Έλληνες
Κύπριοι έσπευσαν συλλογικά ως εθελοντές.
Μεταξύ των πρώτων που βρέθηκαν και
αγωνίστηκαν στην Ήπειρο ήσαν όλοι εκείνοι που είχαν ενταχθεί στο σώμα των
Ελλήνων Γαριβαλδινών και των Ερυθροχιτώνων, υπό την ηγεσία του , από την Αμμόχωστο, «ανθυπολοχαγού» των
Γαριβαλδινών, και βετεράνουΚώστα Λοΐζου (Λοϊζίδη) Βραχίμη μακεδονομάχου.
Οι ελληνοκύπριοι εθελοντές των
Βαλκανικών πολέμων, νέοι ηλικίας 16-22 ετών, υπολογίζονται γύρω στις 2.000. Από
τους πρώτους που ανταποκρίθηκαν στο προσκλητήριο του Έθνους ήταν το μέλος του
Εκτελεστικού Συμβουλίου, πρώην βουλευτής, και δήμαρχος Λεμεσού,
Χριστόδουλος Σώζος, ο οποίος μαζί με τον Ευάγγελο
Χατζηιωάννου, βουλευτή Λάρνακος-Αμμοχώστου, βετεράνο εθελοντή στην
Κρητική επανάσταση του 1897, και τον κρητικό Μητροπολίτη Κιτίου Μελέτιο
Μεταξάκη (μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξανδρείας),
έφτασαν στο Ηπειρωτικό μέτωπο, και όπως είναι γνωστό, ο πρώτος σκοτώθηκε στις 6
Δεκεμβρίου του 1912 στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, ενώ ο Χατζηιωάννου τραυματίστηκε
σοβαρά.
Μεταξύ των πρώτων εθελοντών ήταν επίσης ο αρχιμανδρίτης
Μακάριος Μυριανθεύς, μετέπειτα Μητροπολίτης Κυρηνείας και
Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Β', που υπηρέτησε ως στρατιωτικός
ιερέας στο Σύνταγμα Κρητών, καθώς και ο υπαξιωματικός του ιππικού και μετέπειτα
στρατηγός Ιωάννης Τσαγγαρίδης.
Οι Κύπριοι
φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, περίπου τριάντα, κατατάγηκαν επίσης
σύσσωμοι τον Οκτώβρη του 1912 και μαζί με τους Κρήτες φοιτητές, σε ειδικό
φοιτητικό λόχο ενταγμένο στο Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών, έφτασαν στην Ήπειρο τον
Οκτώβρη του 1912 και πολέμησαν για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και της
Ηπείρου.
Μετά τον θάνατο του Σώζου 200 Κύπριοι εθελοντές έσπευσαν στην Ήπειρο
και τη Μακεδονία για να εκδικηθούν τον θάνατό του μέσα σε πρωτόγνωρες λαϊκές
εκδηλώσεις.
Δεν είναι όμως μόνο αυτοί που έσπευσαν στα μέτωπα για να
πολεμήσουν. Σύσσωμος ο Ελληνισμός της Κύπρου, στις πόλεις και τα χωριά, ζούσε
έντονα τα γεγονότα, παρακολουθώντας σε χάρτες που είχαν αναρτηθεί στα καφενεία
την εξέλιξη των επιχειρήσεων, συνεισφέροντας ό,τι μπορούσε ο καθένας στους
αυθόρμητους εράνους υπέρ του Έθνους, και πανηγυρίζοντας με δοξολογίες και
παρελάσεις κάθε νίκη του ελληνικού στρατού. Πιο πολύ από όλα είχαν πανηγυρίσει
την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ως εάν επρόκειτο για δική τους
απελευθέρωση!
Ημερολόγιο ενός
εθελοντή
Για τις δυσκολίες και τις στερήσεις, αλλά και το φρόνημα
που είχαν οι εθελοντές χαρακτηριστικό είναι το ημερολόγιο του πιο νεαρού, του
16χρονου εθελοντή Αντώνη Ιωσηφάκη:
«Αναχωρήσαμεν το απόγευμα
εις την 1 [Ιανουαρίου 1913] διά Πράμαντα και αφού επεράσαμεν τον ποταμόν Άραχθον
και βουνά δίσβατα και όλον δένδρα εφθάσαμεν εις τα Πράμαντα εις τας 9 το βράδυ.
Και αφού το βράδυ εφάγαμεν ολίγην ποπότα αλλά τας άλλας ημέρας πάλην
πεινασμένοι. Αναχωρήσαμεν διά την Πλάκα το πρωί εις τας 8 και εφθάσαμεν το
απόγευμα εις τας 5. Την επομένην αναχωρήσαμεν διά Καλέντζι και αφού επεράσαμεν
τον ποταμόν Άραχθον και το βουνό της Πλάκας 2.550 μέτρα το οποίον είναι όρθιον
και εις το οποίον εκάμαμεν εις αυτό διά να το ανεβούμεν 8 ώρας εφθάσαμεν εις τας
5 το απόγευμα. Το βράδυ μας ήλθεν η γλυκεία και ωραία μας γαλέττα και
καταπραήναμεν ολίγον την πείνα μας.
Την επομένην αναχωρήσαμεν διά το χωρίον
Κορίνθιανην [Κορίτσιανη] αφού εκάμαμεν δύο ώρας πορίαν. Εκεί εκαθήσαμεν μέχρι
εις τας 6 Ιαννουαρίου κάποτε χορτασμένοι και κάποτε νιστηκοί. Τα Χρηστούγεννα
τας τρεις ημέρας [μας έδωσαν] 1/4 κουραμάνα και 30 δρά[μια] κρέας βραστό, την
Πρωτοχρονιά πεινασμένοι δύο ημέρες, τα Θεοφάνια το ίδιον. Αναχωρήσαμεν πρην της
επιθέσεως 1 ημέραν και επήγαμεν εις το Κορτότσιον [Αετορράχη] και την επομένην
εκάμαμεν την επείθισιν [7η Ιανουαρίου 1913] και ημείς εκαταλάβαμεν το χωρίον
Λουζέτσιον [Ελληνικό] αμαχητεί και κατέβημεν πλησίον της Γαστρίτσης 100 μέτρα
απέχον αυτής το τάγμα το υδικόν μας και δύο λόχοι του Μηχανικού. Και μας είχων
αντιλειφθούν οι Τούρκοι και έρειξαν 28 οβίδας από την Γαστρίτσαν και μας
εφόνευσαν 5 στρατιώτας και 4 μουλάρια του Μηχανικού.
Εις τας 15 Φεβρουαρίου
μας ανέλαβεν το 18 Σύνταγμα, το οποίον ευθύς μας ένδυσεν, μας έδοσεν άρβηλα όπου
ήμεθα εντελώς ανηπόδητοι και εν γένει πάντα τα είχαμεν καλά. Εκάμναμεν δε
τακτικώς προφυλακάς εις το Μοναστήριον Παναγίας Τζιόκας [Τσούκας] πλησίον εις το
Κοντοβραχύ. [Δαφνούλα] Το βράδυ δε πρην της επηθέσεως επήγαμεν και επήραμεν
οβίδας από το Αυγό, 8 ώρας δρόμον. Την επομένην άρχησεν το πηροβοληκόν μάχην και
ημείς αναχωρήσαμεν και επήγαμεν εις το άκρον δεξιόν αντίκρυ της Γαστρύτσης και
ήμεθα έτοιμοι να κάμομεν την επίθεσην εις το δεξιόν. Το πρωί εις τας 21, ώρα 4 ½
πρωί ένας λόχος του συντάγματός μας έκαμε επήθεσιν κατά μέρος της Γαστρίτσης,
αλλά ευθύς οι Τούρκοι παρεδόθησαν και το πρωί εις τας 8 αναχωρήσαμεν διά
Γαστρίτσαν διά να περιλάβομεν τους αιχμαλώτους.
Το λοιπόν εις τας 10 το πρωί
ήρχησαν να παραδίδονται. Ερχόταν κατά τρετράδας και με μούτρα κατεβασμένα
εβάδιζον προς το μέρος της παραδόσεως και σκεπάζοντες το πρώσοπον διά της μιας
χείρος έριχνον διά της άλλης τα όπλα και τα φυσύγγια. Ήλθον πρώτον τα πολυβόλα
και τα μεταγωγικά και μετά το πεζικόν το οποίον εβάδιζε κατά τετράδας και το
οποίον ήτο αποθαμένον από την πείναν. Μετά ήλθεν το ιππικόν και όλοι οι
αξιωματικοί οι κατοτέροι και εις το τέλος ήλθεν ο γενναίος και καλός στρατηγός
Εσσάτ Πασσάς.
Αλλά ο συνταγματάρχης μας δεν εδέχθη να του παραδόση το ξήφος.
Είπεν δε εις αυτόν ότη να το παραδώση εις το συνάδελφόν του διάδοχον
Κωνσταντίνον. Διήρκησεν η παράδοσεις έως εις τας 7 το βράδυ. Επαραδώθησαν εις
ημάς περί τας 10 χιλιάδας. Μετά αναχωρήσαμεν εις το τέλος της Γαστρίτσης και
εστρατοπεδεύσαμεν και εκειμόμεθα πλέον με ησυχίαν και χαράν. Μετά 3 ημέρας
αναχωρήσαμεν διά την Πρέβεζαν. Την ημέραν όπου αναχωρούσαμεν μας είχεν στείλη ο
Διάδοχος συγχαρητίρια διά την μεγάλην υπομονήν και ανδρείαν όπου
εδείξαμεν».
Δεσμοί
αίματος
Δεσμοί αίματος ενώνουν, επομένως, την Ήπειρο με την Κύπρο. Ο
Χριστόδουλος Σώζος τιμήθηκε από την πόλη των Ιωαννίνων. Ωστόσο,
αποτελεί χρέος των αρχόντων αυτής της πόλης, αλλά και του λαού της Ηπείρου, να
τιμήσουν με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την απελευθέρωσή της,
τους ήρωες εθελοντές και όχι μόνον, που έχυσαν το αίμα τους στα άγια χώματα της
Ηπείρου.
Η πρώτη και αξιέπαινη πρωτοβουλία ήρθε από το Ελληνικό Εθνικό Τμήμα
της Διεθνούς Ενώσεως Αστυνομικών και της Ενώσεως Αποστράτων της Ελληνικής
Αστυνομίας, που σε ειδική εκδήλωση που έγινε την 25η Ιανουαρίου
2013, απένειμαν τιμητικές πλακέτες, για να τιμηθούν, μέσω των
αντιστοίχων Συλλόγων Κυπρίων και Κρητών Ηπείρου, οι αθάνατοι ήρωες του Μπιζανίου
που πιστοί στο κάλεσμα του Έθνους έχυσαν το αίμα τους για την απελευθέρωση των
Ιωαννίνων και της Ηπείρου.
Έδωσαν τη ζωή
τους.
Στις μάχες του Μπιζανίου εκτός από τον Χριστόδουλο Σώζο
σκοτώθηκαν επίσης οι εθελοντές:
Γεωργιάδης
Δημήτριος, από τη Λευκωσία. Ανήκε στο σώμα
Κόρακα.
Ευσταθίου Μιχαήλ του Ευσταθίου
από την Κερύνεια. Σκοτώθηκε στο
Μπιζάνι.
Κοχαλίδης ή Κοραλίδης Γεώργιος
του Αχιλλέως. Γαριβαλδινός, στο σώμα του Αλέξανδρου Ρώμα. Σκοτώθηκε στο Δρίσκο
στις 27 Νοεμβρίου του 1912.
Μενέικος ή
Μενοίκου Αναστάσιος, απο την Αμμόχωστο. Γαριβαλδινός, στο σώμα του Αλ. Ρώμα.
Σκοτώθηκε στο Δρίσκο στις 27 Νοεμβρίου του
1912.
Μιτσιάλης Ματθαίος, από την
Κερύνεια. Ανήκε στο ανεξάρτητο τάγμα
Ηπίτη.
Οικονομίδης Χ. Βασίλειος, από
την Αμμόχωστο. Γαριβαλδινός στο σώμα του Αλ. Ρώμα. Στις 24 Δεκεμβρίου 1912
εγκαταλείφθηκε τραυματίας στα χέρια των Τούρκων, κατά την άτακτη ελληνική
υποχώρηση στο Γρεβενίτι της Ηπείρου και
σκοτώθηκε.
Παπασταματίου Νικόλαος, από
την Λευκωσία. Ανήκε στο σώμα
Κόρακα.
Στιβαρός Μιχαήλ, από τον
Πεδουλά, φοιτητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήρε μέρος στις μάχες
Πεστών και Αετορράχης και σκοτώθηκε στο Μπιζάνι στις 5 Δεκεμβρίου 1912.
Χατζηαργυρού Δ. Πέτρος από την Πάφο,
φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σκοτώθηκε στην
Αετορράχη, στις 5 Δεκεμβρίου 1912.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΣΩΖΟΣ
Δήμαρχος Λεμεσού
Έπεσε για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1912
Δήμαρχος Λεμεσού
Έπεσε για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1912
